| S³ownik gwary Zachodniej Wielkopolski - Kêb³owo |
A
ady - ale¿, przecie¿
akuratny - dok³adny
akusierka - po³o¿na
angielka - piec kaflowy, kuchenny
angryst - agrest
añtop - zupa jarzynowa, tzw. repeta
antrejka - przedpokój
B
babusia - babcia
babok - suchy smark w nosie
(o) baboku - po ciemku (i¶æ)
bachor - dziecko (pejorat.)
bañka - pochwa na ose³kê
barzy - bardziej
bebechy - trzewia
bejmy - pieni±dze
beksaæ - p³akaæ
berbelucha - mêtny p³yn
bety - po¶ciel
bez - przez
bezg/ bezgu - bez (lilak)/ bzu
biæ ³eli - wybijaæ olej
biegany - bieguny u ko³yski
bierymy - bierzemy
blupki - ¶liwki
b³ejewica - klepisko
boba - du¿a, brzydka czapka
bok - kozio³
borowy - gajowy, le¶niczy
bo¿o myêka - kapliczka (na rogatkach)
bryêkot - kto¶ marudny
bryle - okulary
brynczy - marudzi, narzeka
brynda - denaturat
buda - szopa, sza³as
C
cep - rêczny przyrz±d do m³ócenia
chabas - ogólnie miêso do jedzenia
chabeta - chudy koñ
chêchy - wertepy, zaro¶la
chichraæ siê - ¶miaæ siê
ch³erowity - s³abego zdrowia
cho³ cho³ - komenda na krowy
chwiu³ka - chwilka
chyco³ - skaka³
chypa - kiepska krowa
ciñ - cieñ
ciñgiym - ci±gle
ciostko - ciastko
cug - ci±g w kominie
curyk - cofnij (do konia)
cwyter - sweter
cyganiæ - k³amaæ
czarcie ¿ebro - ostro¿eñ
czernina - zupa regionalna
czyrw - czerw
Æ
æklanka - szklanka
æk³o - s±czy³o siê
æk³o - szk³o
æ³eta - wir powietrza na polu,
æ³eta - obra¼liwie o kobiecie
æpaæ - rzucaæ
æma - ciemno
æmok - têpak, ponurak
D
deczka - nakarycie np. na poduszkê do chrztu
dekiel - nakrywka
dera - koc, pled
do¶/ doj¶ - ile
do¶ razy - czêsto
downi - dawniej
drewutnio - szopa na drewka
dropka - drabina
dryntki - cierpki
drza¼niæ - dra¿niæ
dudlaæ - p³akaæ
dubeltowy - podwójny
dujszy/du¿yki - d³u¿szy
dura - po¶ladki
durszlok - cedzak
du¿ychne - d³ugie
dwima - dwoma
dziapka - motyka
dziadu¶ - dziadzia
dziebko - trochê
dziecuszko - dziecko
dzierza - naczynie do zarabiania ciasta
dziesiñæ - dziesiêæ
d¼wiyrka - furtka
dydek - smoczek
dydki - piersi
dymboki - g³êboki
E
ele mele dutki - pocz±tek wyliczanki
F
falbanek - stó³ warsztatowy
farfocle - mêtna zawiesina
faska - wanna do prania
fefry (mieæ) - mieæ strach, baæ siê
fifka - cienka herbata (kawa)
fizmatynta - materialne drobiazgi
framuga - piekarnik
futrowaæ - karmiæ zwierzêta
(ta) fo³da - fa³da
funt - 1/4 kg
furmanki - wozy
fury - wozy za³adowane
fyraæ - fruwaæ
G
gacie - majtki
gable - rodzaj wide³
gady - drób
galat - galareta z nó¿ek
galoty - majty (du¿e)
gapa - kto¶ nieuwa¿ny
ganc gena³ - bardzo dok³adnie
garniec - wanienka do wody wmurowana w piec
gaska - tylna ulica
g±si±tk³e - gêsie piskle
gielejza - ³amaga
giczo³y, giyry - nogi
gideja - wysoka dziewczyna
giglaæ - ³askotaæ
giskana - konewka
glaca - ³ysina
glapa - wrona
glizda - d¿d¿ownica
g³umbi, dymbi - g³êbiej
gnaæ byd³o - pêdziæ byd³o
gnot - ko¶æ
godaæ - mówiæ
gomu³ki syra - ulepione, sp³aszczone kulki sera
gorunczka - upa³
góra - poddasze, strych
grocz - muzykant
grubyj - gruby
grulaæ - gnie¶æ
gryczka - r±czka przy kosisku
gryczpun - bukszpan
gulosz - indyk
gu³a - indyczka
gwiozdur - gwiazdor
gyêsie pympki - stokrotki
gymba - twarz
gzik - twaróg ze ¶mietan±,
H
haka (haczka) do pyrów - motyka do kopania ziemniaków
haknuñæ - ugry¼, dziabn±æ
hebel - strug
hela - skrzynia wozu konnego
hoczyk - m.in. pogrzebacz
humpaæ - podrzucaæ, ko³ysaæ
hycaæ - skakaæ
hycel - zbere¼nik lub oprawca psów
I
idymy - idziemy
id¼ prek - id¼ precz, odejd¼ ode mnie
igliczki - druty do dziergania
iglocz - du¿a ig³a, cerówka
inkszy - inny
ino mykej - tylko uciekaj/ odejd¼ (!)
izba - pokój
J
jana ³oczy - margaretki
jakosik - jako¶
ja³oszka - m³oda krowa
jêzioro - jezioro
jupa - ciep³a kurtka
jucha - krew
K
kabotek - kabat, ¿akiet,
kalafa - gêba (rozdziawiæ kalafe)
kanka - bañka np. na mleko
kañcior - bicz rzemienny
kapo³ka - serwatka
karmelki - cukierki
katana - du¿a kurtka
kce - chcê
kciny - chrzciny
kielce - zêby
kiepciejszo - gorszego gatunku
kiepsko - s³abo, ¼le
kierzynka - masielnica
kipnu³ - umar³ (przekrêci³ siê )
klepisko - gliniana pod³oga
klepisko - miejsce do m³ócenia w stodole
klepka mas³a - miarka mas³a
kluk - nos
kluczka - haczyk do zawieszania na nim czego¶
klunkry - zbieranina niepotrzebnych rzeczy
knap - niewystarczaj±ca miara, waga itp.
knypek - no¿yk
knypsnuñæ - w³±czyæ (np. pr±d)
knyks - dygniêcie, uk³on
konotowaæ - notowaæ, pisaæ
kokot/kuk³et - kogut
kolonialka - sklep spo¿ywczy
kumbinerki - szczypce p³askie
kopystka - drewniana ³y¿ka
kopunka - wyd³u¿ona, wyd³ubana drewniana miska
korbas/korbol - dynia
kosztur, kryczka - kij do podpierania siê
krajzówka - pi³a tarczowa
kram - sklep
krujtszy - krótszy
kruszka - gruszka
krumka chleba - piêtka
kszasno/kszasny - chrzestna/chrzestny
kszyd³o - skrzyd³o
kszydo³ko - skrzyde³ko
kszynka - skrzynka
kudlaty - w³ochaty
kudlaty - maj±cy krêcone w³osy
kufle - buty na drewnianych spodach
kukaæ - zagl±daæ
kukarda - kokarda
kumora - pokój mniejszy
kunowo³ - weterynarz
kupkowaæ siano - zbieraæ siano w kupki
kurzyna - miêso kurze
kuszka - koszyk wiklinowy o jednym pa³±ku
ku¼nio - ku¼nia
kurki - grzyby kurki
ku¿dy - ka¿dy
kwatyrka - æwiartka
kwyrla - m±tewka
kwa¶ne listka - szczaw
kyndyk - którêdy
L
laæki/laczki - pantofle domowe bez napiêtka
lafirynda - kobieta wyzywaj±co ubrana
latosiygu roku - w tym roku
latowo druga - polna droga
lecymy - biegniemy
leberka - w±trobianka
lelek - pieszczoch
lelaæ siê - pie¶ciæ ( o dzieciach)
liniæ fujarkê - robiæ fujarkê
liniuszek - podk³adka w linie
listowy - listonosz
lola - gruby kij
lumpy - ubranie (starsze )
luñty (smary) - dostaæ bicie
luñt kio³basy - du¿y kawa³ kie³basy
lusy - przegrabiona, podsuszona trawa
£
³abuzie - tatarak
³apy - rêce
³atus - obszarpanieæ
³azyêga - wêdrowiec
³e tam - e tam !
³ejery - ojej
³obeczyæ - wytrzeæ
³obiot - obiad
³obstalowaæ - zamówiæ
³obtar - wytar³ (np. rêce)
³odk³odnio - odk³adnica (przy p³ugu)
³ogigle - ³odygi bez li¶ci
³okowita - denaturat
³okrasa - s³onina
³oso³ka - ose³ka
³oszka - ³y¿ka
³otwarty - otwarty
³ynty - ³odygi ziemniaków
³oza/ æcina - trzcina
M
maceszki - bratki (kwiaty)
maciek - ¿o³±dek
maciek - salceson
makaæ - macaæ
makocz - makowiec
mantel - p³aszcz
manygowaæ - nic nie robiæ
maszinerie - maszyny (np. rolnicze)
m±czka - krochmal
miech - worek
mark³etny - smutny
m±czyty - m±czny
mia³ki piosek - drobny piasek
mieli - p³yciej
miydnica - miska do mycia
m³odzie - dro¿d¿e
mnij wiyncyk - mniej wiêcej
mogymy - mo¿emy
modre - niebieskie
mokrz - mocz
modrok - chaber
mojda - ciemny fartuch od pasa
muszymy - musimy
muterka - ¶rubka
myndel - kopa ze snopkami zbo¿a
N
nabiyrka - ³y¿ka wazowa
nadoprowdy - naprawdê
na rymby - na lew± stronê (odwrotnie)
na szage - na skos
namknuñæ sie - usun±æ siê
naobko³o - dooko³a
narzundzaæ - ³ataæ, reperowaæ
nazot - z powrotem
nicpoty - niegrzeczny
nejdli - znale¼li
nie wiada - nie wiadomo
nyga - komar
nygus - leñ
nia³ki talysz - p³ytki talerz
nojwiyncyk - najwiêcej
nopka miseczka
nopszut - najpierw
nu hale - no tak (potwierdzenie)
nupelek - smoczek
O
obaliæ - przewróciæ
obinuñæ - zawin±æ
oblyc (sie) - ubraæ (siê)
obleczynie - ubiór
ob³uczyæ - za³o¿yæ (po¶ciel, ubranie)
obuæ (sie) - za³o¿yæ buty
ochlapus - pijak
ocyraæ siê - ocuciæ siê
oczarowaæ - rzuciæ urok
odbinuñæ - odwin±æ
odczyniæ - zdj±æ urok
okowita - denaturat
oturaæ sie - oprzytomnieæ
ozime - zbo¿e ozime
P
pacharzyna - pêcherz u zwierz±t
pajda chleba - gruba skiba chleba
pantofle - drewniaki bez zapiêtek
paplaæ - mówiæ
papudrok - cz³owiek niestaranny
patelka - ma³a patelnia
paterajka (patarajka) - drobne gospodarstwo
patrunka - biedronka
patyk - chlewik
patyntki - ciep³e poñczochy w ?rowki?
patyrok - rolnik na ma³ym areale
pczo³a - pszczo³a
peliæ (do po³ciu) - pieliæ (do pielenia)
pieduszka - poduszka
pierdo³a - plotkarz
pierymy - pierzemy
pio³yn - pio³un
piyrdo³y / klakoty - plotki
piyrdu¶nica - plotkarka
piyrwy - wczesniej, kiedy¶
ple¶ - ple¶ñ
plince - placki ziemniaczane
plug/pluga - paproch, py³ek
p³ery - spodnie
pociysz - pacierz
pod³u¿ykowaty - pod³u¿ny
podworek - podwórze
poduk - wed³ug
pogrulaæ - pognie¶æ
pogunka - gryka
pokudlany - potargany, rozczochrany
po³yn - pe³en
pomiyszkanie - mieszkanie
pon/pun - pan
porachowaæ - policzyæ
poruta - wstyd
posoba - sufit
pos³aæ - zas³aæ ³ó¿ko
pote - potem
pozbadnuñæ - poj±æ, zrozumieæ
pozno - pó¼no
pozywaæ - nazywaæ
pójd¼ma - chod¼my
pójd¼-sa - chod¼ tutaj
prek - precz
pucowaæ - czy¶ciæ, nadawaæ po³ysk
pucowaty - pulchny
proszczok - prosiê podro¶niête
pró¿ny - pusty
przeblyc sie - przebraæ siê
przechadzka - spacer
przeglundko - lusterko
przesmrodny - wybredny
przychuwek - m³ode zwierzêta
przytrocaæ - przykazaæ
pszecie - przecie¿
pszedaæ - sprzedaæ
przycheftnuñæ - przyfastrygowaæ
ptok fyro - ptak fruwa
puñczochy - poñczochy
pu¿ytki - po¶ladki
pyêchysz - pêcherz
pyrdek - ma³y, niewyro¶niêty
pytwaæ - patroszyæ
R
rajka - radlonka
rachuj - licz
rdzawy - rudy
retunku ! - ratunku !
retynta - narzêdzia (pejorat.)
rojber - psotny ch³opiec
rozmaite - ró¿ne
rozrucaæ - rozrzucaæ
równyj - równy
ruchaæ - ruszaæ
rychtyk - tak jest
rupsok - plecak
rych³o - wcze¶nie
ryczeæ - p³akaæ
ryæka - sto³eczek, niski taboret
rydel - daszek od czapki
ryfa - gêba ( pejorat.)
ryncznik - rêcznik
rzypik - odmiana rzepaku
S
seblyc - zdj±æ
siedzieæ na czympku - siedzieæ w kucki
siedzymy - siedzimy
sieñ (siñ) - korytarz
siyc - kosiæ
skopowina - baranina
sklep - piwnica
sk³ercze - szpaki
skrzeczeæ - krzyczeæ
skrzyczki - skwarki w smalcu
skuma ci - ¿al ci, ¿a³ujesz
smaka - apetyt na ?co¶?
smolec - smalec
smorszczka - zmarszczka
smrodyny - porzeczka czarna
smyka³o sie - zsuwa³o siê
spoluny - spalony
spódnik - spódnica
sprzynty/ porzundki - sprzêty domowe
stelmach - stolarz
studnio - studnia
stukli szybe - rozbili szybe
strugaæ pyrki - obieraæ ziemniaki
stru¿yny ? obierki
styêchlizna ? zapach butwienia
suchanka - konfesjona³
sumsiek - w stodole miejsce sk³adowania
sumsiot - s±siad
susz - susza
szakiyt - ¿akiet
szneka z glancym - dro¿d¿ówka
sznupa/ ¶nupa - gêba (robiæ sznupe - robiæ mine)
sznurówka - serdak
sznurówka - czê¶æ blielizny dzieciêcej (na koszuli) od której odchodzi³y paski z guzikami do przypinania poñczoch
sznytka/¶nytka/skipka chleba- kromka chleba
szporaæ - oszczêdzaæ
szpyraæ - szukaæ
szwompka - g±bka
¦
¶ciyszka - przedzia³ek, ¶cie¿ka
¶k³o - szk³o
¶klanka - szklanka
¶lepe ryby - zupa kartoflanka
¶lepo kiszka - wyrostek robaczkowy
¶lyfki - ¶liwki
¶lypia - oczy
¶prytny - bystry
¶rupok - szczotka ry¿owa
¶rympek - ga³ganek, ³atka
¶wigaæ - rzucaæ
¶wiyczniki diab³a - ogniki na bagnach
¶wiyntejanki - porzeczki
¶trykowaæ - robiæ na drutach
¶turchaæ - tr±caæ
¶tyry - cztery
¶tyryma - czterema
T
tabliczka z rysikiym - przybory do pisania
taczo³ka - w masielnicy
tedy - wtedy
topowiska - bagna, mokrad³a
trumby/trumpejty - tr±by
trynka - miejsce pojenia byd³a w kanale
tuk - szpik
tytka - torebka papierowa
tydziñ - tydzieñ
U
ukarknuñæ - przemarzn±æ
umarty - zmar³y
unorany - wybrudzony
utu±kaæ - umaczaæ
utrudzuny - zmêczony
u¿ywa - gnojówka
W
wazunik - wazon kwiaty
weæpiæ - wrzuciæ
wetkaæ - za³o¿yæ, w³o¿yæ
w³osk - wosk
w³ys - wóz
wsypa/ nasypa - wsypa
wuzik ? wózek
wychodek - ubikacja na podwórzu
wyro - ³ó¿ko
wyæpiæ - wyrzuciæ
wydbanek - utrzymanie do¿ywotne
wyglynduje - oczekuje czego¶(kogo¶)
wyrachowaæ - wyliczyæ
wypucowaæ - wyczy¶ciæ
wymborek - wiadro
wysochno - bardzo wysoko
wziyni - wziêli
Z
zdziepko - trochê
zagówek - pó³miêkka w±ska poduszka
zalywok - garnek kamienny
zapyntlaæ - zamotaæ, zawi±zaæ
zapszu±gnuæ - zaprz±gn±æ
zasnuæ - zacerowaæ
zasnuwaæ - cerowaæ
zatkaæ - zamkn±æ
zawarte - zamkniête
zawdy - zawsze
zamudziæ - starata czasu
zawrzyæ - zamkn±æ
zbiyrunka - zbieranie k³osów zbo¿a
zdziebko, zdziebo³ko - trochê, troszeczkê
zesiekymy - skosimy
zgnity - zgni³y
zimnisko - dreszcze
zowi¶ciæ - zazdro¶ciæ
zwono/ zwuno - drewniana czê¶æ ko³a, na któr± zak³ada siê metalow± obrêcz
¬
¼dziobo³ko - troszeczkê
¯
¿gok - o¶æ ryby
¿orzanka - szopa gospodarska
Wyra¿enia:
ni ma tydnia - nie ma tygodnia
nu szak - no tak (potwierdzenie)
obuj buty - za³ó¿ buty
okrutnie doj¶ - bardzo du¿o
podpiyraæ sie loskum/kijoszkiym - chodziæ o lasce
po wiela to ? - ile to kosztuje
u jeje siostry - u jej siostry
wiela tam jest ? - ile tam jest
widzio³ ¿ym - widzia³em
za¶ p³ete - pó¼niej
zezuj buty - zdejmij buty
zrobiune z leda czego - zrobione z czegokolwiek
s³o¿ymy z w³eza - zdejmiemy z wozu
s³aæ kwiotki - ¶cieliæ kwiatki na procesji
Konsultantk± w sprawie s³ownika gwarowego by³a Rozalia Kotlarska z Kêb³owa ? moja s±siadka i kole¿anka z ³awy szkolnej.
Opracowa³a: Eugenia ¦wietliñska
Wolsztyn, 25.09.2004
|
